Het project Bouwstofwijzer
Bouwactiviteiten brengen altijd enige vorm van overlast voor de omgeving met zich mee. En de bouwopgave in Nederland is enorm met grote werkzaamheden voor de infrastructuur (bereikbaarheid), aanleg van stroom- (smart grids) en datacommunicatienetwerken (glasvezel en 5G), de enorme woningbouwopgave en noodzakelijke aanpassingen door de klimaatveranderingen (o.a. afvoer hemelwater).
Fijnstof is bewezen ongezond. Het voorkomen dat omwonende blootgesteld worden aan fijnstof is maatschappelijk relevant. Volgens RIVM leven in Nederland jaarlijks enige duizenden mensen enkele dagen tot maanden korter door kortdurende blootstelling aan hoge concentraties fijnstof. Het gaat vooral om ouderen en mensen met hart-, vaat- of longaandoeningen. Gezondheidseffecten van fijnstof kunnen ook optreden door langdurige blootstelling aan lagere concentraties. Ook als de concentraties onder de Europese grenswaarden liggen, treden nog steeds gezondheidseffecten op. Fijnstof en de gevolgen daarvan staan momenteel sterk in de belangsteling. Het Klimaatakkoord en het Schone Lucht Akkoord besteden specifiek aandacht aan het verminderen van fijnstof, NO2 en CO2. Dat zijn ook de stoffen die met IoT in dit project gemeten worden.
Om vertraging in de bouwwerkzaamheden te voorkomen willen de aanvragers ervaring opdoen met het digitaliseren van het bouwproces voor Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH) m.b.t. fijnstof.
Het project schaalt de Proof of Technology (use cases bij 8 gemeente) en Proof of Concept (RWS) op naar een Proof of Value (PoV) waarin we bewijzen dat het gebruik van digitale technologie helpt de leefbaarheid rond bouwwerkzaamheden te verbeteren, het bouwproces te stroomlijnen en de kosten van handhaving te verlagen. Dat doen we door het plaatsen van IoT meetunits voor luchtkwaliteit rondom een infrastructureel- en stedelijk bouwproject), bewoners sensoren te laten bouwen om zelf te meten, de relatieve overlast te meten via een app en door real time informatie over luchtkwaliteit met alle stakeholders op en rondom de bouwlocatie te delen o.a. met digitale waarschuwingen van mogelijke overschrijdingen en een real time dashboard over luchtkwaliteit.
Zowel RWS als gemeente Utrecht broeden al meer dan 1,5 jaar op de uitvoering van dit project. Dankzij de bijdrage uit het innovatiebudget en het bundelen van kennis en inspanningen van de aanvragers kan het project gerealiseerd worden. Connected Worlds heeft geïnvesteerd in de PoT en uitgebreide ervaring uit de 8 use cases en de aanvragers bij elkaar gebracht. Zij heeft tevens de technische middelen beschikbaar waardoor het project snel kan starten zodat binnen 12 maanden resultaten bekend zijn.
Bij bouw- en graafwerkzaamheden komt altijd fijnstof vrij, zowel bij de sloop als bij het af- en aanvoeren van materialen en het bouw- en graafproces zelf. Het is bewezen dat fijnstof een nadelig effect heeft op de gezondheid (bron RIVM). In het Bouwbesluit zijn wettelijke voorschriften voor veiligheid, gezondheid en milieu vastgelegd. Een bouwwerk mag geen gevaar opleveren voor de omgeving. Of nu met of zonder vergunning wordt gebouwd of verbouwt, een bouwwerk moet altijd voldoen aan die voorschriften. Voor Stofhinder is specifieke regelgeving opgenomen (art 8.5 Bouwbesluit). De eisen zijn zeer streng: ‘Alle bouw- en sloopwerkzaamheden, waaronder transport, bewerken, laden of lossen van bijvoorbeeld puin en granulaat of andere afvalstoffen, moeten zodanig worden uitgevoerd dat stofverspreiding naar de omgeving wordt voorkomen.’ Dat is echter praktisch zo goed als onmogelijk. Hierdoor ontstaat er een potentieel gevaar dat bouwwerkzaamheden stil komen te liggen gelijk aan Pfas en stikstof.
De gemeenten Dordrecht wilt betrokken blijven en grote bouwbedrijven hebben hun interesse getoond. VNG werkt mee aan het voorkomen van gelijksoortige PoV’s en bij het opschalen van de resultaten.
Met de opgedane kennis willen aanvragers de overlast voor burgers en ondernemers verminderen, het proces van vergunningverlening en -handhaving verbeteren en het bouwproces stroomlijnen om zo de bouwopgave uit te kunnen voeren, kosten te besparen en de leefbaarheid te verbeteren. Uiteraard met als doel dit landelijk toepasbaar te maken
Het onderscheidende bij dit project is dat het real time meten van bouwstof en daarop acteren momenteel niet wordt gedaan. Bij de vergunningverlening worden eisen voor luchtkwaliteit zelden verbijzonderd. Handhaving van het Bouwbesluit is praktisch onmogelijk. Aannemers weten niet wat de werkelijke effecten van hun handelingsperspectieven zijn. Het bouwproces is daarbij te onvoorspelbaar voor een goed omgevingsmanagement waardoor omwonende niet of nauwelijks worden geïnformeerd over de luchtkwaliteit. Bij de planning in het bouwproces wordt er zo goed als geen rekening gehouden met het vrijkomen van stof zodat ook niet aangegeven kan worden wanneer overlast ontstaat.
Met de beoogde transparantie is het voor iedereen duidelijk wat de actuele situatie is. Hierdoor kan iedereen rekening houden met de overlast en daar tijdig op acteren. Het is onderzocht en aangetoond dat ‘verwachte overlast’ minder belastend is dan ‘onverwachte overlast.
Juiste voorwaarden
Dit project heeft een grote positieve invloed op het VTH proces. De methode voor het bepalen van overlast verandert door het inzetten van digitale technologie (sensoren) en toepassen van data science.
Door de juiste voorwaarden te stellen bij het uitgeven van de vergunningen en het digitaal handhaven daarvan kan de hoeveelheid fijnstof verminderd worden. De aannemer kan de middelen om fijnstof verspreiding tegen te gaan, effectiever inzetten om dat de effecten real time worden gemeten. En door een verbeterd omgevingsmanagement door het actief betrekken van de omgeving en transparant te zijn over de actuele situatie is het de verwachting dat de kans op het stil leggen van de bouwwerkzaamheden door klachten af zal nemen.
Voor de gemeente geldt dat voorwaarden die niet zijn uitgevraagd in de tender en later in het proces alsnog nodig blijken te zijn, leiden tot grotere kosten dan wanneer de voorwaarden wel bij het uitschrijven van de tender mee waren genomen. De kans dat er in de komende jaren meer aandacht voor fijnstof komt is erg groot.